KAZANIMLAR
F.7.2.3. Mayoz
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu / Kavramlar: Üreme hücrelerinin mayozla oluşumu, mayozun canlılar için önemi, mayozu mitozdan ayıran özellikler
F.7.2.3.1. Mayozun canlılar için önemini açıklar.
F.7.2.3.2. Üreme ana hücrelerinde mayozun nasıl gerçekleştiğini model üzerinde gösterir.
F.7.2.3.3. Mayoz ve mitoz arasındaki farkları karşılaştırır.
HÜCRE VE BÖLÜNMELER
3.1.MAYOZ BÖLÜNME
Canlılarda eşey hücreleri olan sperm, yumurta ve polen hücrelerinin oluşmasını sağlayan hücre bölünmesi olayına mayoz bölünme denir.
Mayoz bölünmenin amacı; eşeyli üreyen canlılarda kalıtsal çeşitliliği ve kromozom sayısının yarıya indirerek yeni canlıda sabit kalmasını sağlamaktır.
Diploid hücre (2n) nedir?
Vücut hücreleri (Kas, akciğer, deri gib)
Üreme ana hücreleri (Yumurta ana hücresi, Sperm ana hücresi, polen ana hücresi)
Haploid hücre (n) nedir?
Gamet =Eşey (Yumurta, sperm ve polen) hücreleridir.
Eşeyli Üreme Nedir?
Erkek ve dişi üreme hücrelerinin birleşerek yeni bireyler oluşturmasına eşeyli üreme denir.
Eşeyli üremenin temelini mayoz bölünme oluşturur.
Eşeyli üremede iki ata canlıdan gelen özellikler yavru canlıya aktarılır.
Yavru canlının görünüş ve kalıtsal özellikleri iki ata canlılardan farklıdır.
Mayoz Bölünme Neden Önemli?
- Canlılarda biyolojik çeşitliliği sağlar.
- Tür içinde kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
- Üreme hücrelerini oluşturarak neslin devam etmesini sağlar.
- Döllenme ile birlikte tür içi çeşitliliğin oluşmasında etkilidir.
- Mayoz bölünme ile yarıya inen kromozom sayısı döllenme ile yeniden eski haline gelir ve türün kromozom sayısı korunmuş olur.
Mayoz Bölünmenin Evreleri
Mayoz 1
- HAZIRLIK
- Mayoz bölünme öncesinde DNA kendini eşler.
- Hücre bölünmek için hazırlık yapar.
- MAYOZ 1
- Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.(2n=6)
- Biri anneden diğeri babadan gelen homolog kromozom çiftleri karşılıklı yer alır.
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
- Homolog kromozomların birbirlerine sarılma noktalarından parça alışverişi yapılır. Bu olaya parça değişimi(krossing-over) denir.
- Homolog kromozomlar karşılıklı olacak şekilde kromozomlar ekvatoral düzlemde dizilirler.
- Homolog kromozomlar zıt kutuplara doğru çekilerek birbirinden ayrılır.
- Bu bölümde ayrılan homolog kromozom çiftleridir. Kardeş kromatidler hala sentromer noktalarından birbirine bağlıdır ve ayrılmamıştır.
- Homolog kromozomların ayrılmasıyla bu evrede kromozom sayısı yarıya iner.
- Sitoplazma bölünmesinin tamamlanmasıyla Mayoz 1 sona erer ve kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadar olan iki yeni hücre oluşur.
Mayoz 2
- Kromozomlar yeniden belirginleşir.
- Hücrenin ekvatoral kısmında dizilirler.
- İğ ipliklerinin kısalmasıyla kardeş kromatidler zıt kutuplara çekilerek birbirinden ayrılır.
- Bu evre Mitoz bölünmeye benzer ve kromozom sayısı değişmez.
- Sitoplazma bölünmesinin tamamlanmasıyla birbirlerinden farklı ve ana hücrenin yarısı kadar kromozoma sahip 4 yeni hücre oluşur.(n=3)
- Eriyen çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
- Kromozomlar kromatin ağ haline geri döner.
- Mayoz 2, mitoz bölünmeye benzer.
- Kromozomlarda bulunan kardeş kromotitler birbirinden ayrılır.
- Hücreler tekrar ikiye bölündüğü için toplam dört yavru hücre oluşur.
Mayoz Bölünmenin Özellikleri
- Eşey ana hücrelerinde görülür.(Yumurta ve sperm ana hücresi)
- Üreme hücresi (gamet) oluşur.
- Hayvanlarda sperm ve yumurta hücresi, bitkilerde yumurta ve polen oluşur.
- Mayoz bölünme geçiren hücre, bir daha bölünemez.
- Mayoz 1 ve mayoz 2 olmak üzere iki aşamadan meydana gelir.
- Mayoz 1 de kromozom sayısı yarıya iner, mayoz 2 de kardeş kromotitler birbirinden ayrılır.
- Mayoz bölünme sonucu 4 yavru hücre oluşur.
- Kromozom sayısı yarıya iner. (2n kromozomda n kromozomlu hücreler oluşur.)
- Mayoz 1 de parça değişimi olayı görülür. Parça değişimi ile kalıtsal çeşitlilik oluşur.
- Mayoz bölünme ile kromozom sayısı sabit kalır.
- Eşeyli üremenin temelini oluşturur.
3.2. Mitoz ve Mayoz Bölünme Arasındaki Farklar
| MİTOZ BÖLÜNME | MAYOZ BÖLÜNME |
| 1.Vücut hücrelerinde görülür. | 1.Üreme ana hücrelerinde görülür. |
| 2.Sonucunda iki hücre oluşur. | 2.Sonucunda dört hücre oluşur. |
| 3.Kromozom sayısı sabit kalır. | 3.Kromozom sayısı yarıya iner |
| 4.Oluşan hücrelerin genetik yapısı ana hücre ile aynıdır. | 4.Oluşan hücrelerin genetik yapısı ana hücreden ve birbirinden farklıdır. |
| 5.Tek hücrelilerde üremeyi, çok hücrelilerde ise yaraların onarılmasını ve büyüme gibi olayları sağlar. | 5.Eşeyli üreyen canlılarda eşey (üreme) hücrelerinin oluşumunu sağlar. |
| 6.Krossing over (Parça değişimi) görülmez | 6.Krossing over (Parça değişimi) görülür. |
| 7.Kalıtsal devamlılığı sağlar. | 7.Tür içerisinde kalıtsal çeşitlilik oluşur. |
| 8.Canlıların yaşamı boyunca devam eder. | 8.Ergenlik dönemi ile başlar, üreyebildiği süre boyunca devam eder. |
| 9.Homolog kromozomlar ayrılmaz. | 9.Homolog kromozomlar birbirinden ayrılır. |
| 10.Mitoz n ve 2n kromozomlu hücrelerde görülür. | 10.Mayoz, 2n kromozomlu hücrelerde görülür. |
| 11.Mitoz bölünme geçiren bir hücre tekrar mitoz geçirebilir. | 11.Mayoz bölünme geçiren bir hücre bölünme yeteneğini kaybeder. |
| 12.Bir çekirdek bir sitoplazma bölünmesi görülür. | 12.İki çekirdek iki sitoplazma bölünmesi görülür. |