KAZANIMLAR
F.6.2.3. Dolaşım Sistemi
F.6.2.3.1. Dolaşım sistemini oluşturan yapı ve organların görevlerini model kullanarak açıklar.
F.6.2.3.2. Büyük ve küçük kan dolaşımını şema üzerinde inceleyerek bunların görevlerini açıklar.
F.6.2.3.3. Kanın yapısını ve görevlerini tanımlar.
F.6.2.3.4. Kan grupları arasındaki kan alışverişini ifade eder.
F.6.2.3.5. Kan bağışının toplum açısından önemini değerlendirir.
Dolaşım Sistemi
Vücudumuz için gerekli olan besin ve oksijenin hücrelere iletilmesini hücrelerde oluşan karbondioksitin ve atık maddelerin boşaltım organlarını taşınmasını sağlayan sisteme dolaşım sistemi denir.
Dolaşım sistemi aynı zamanda hormonları gerekli organlara taşır.
Vücut sıcaklığını dengede tutmaya yardımcı olur.
Bağışıklığı sağlayarak vücut direncini artırır.
Dolaşım sistemi kalp, kan ve damarlar olmak üzere üç kısımdır.
DOLAŞIM SİSTEMİ YAPI VE ORGANLARI
A-KALBİN YAPISI VE GÖREVLERİ
Göğüs boşluğunda diyaframın üstünde ve iki akciğer arasında bulunan yumruk büyüklüğünde bir organdır.
Kalbimizin sol bölümünde oksijence zengin temiz kan sağ bölümünde oksijence fakir kirli kan bulunur.
Kalbin kasılmaları sonucu oluşan özellikle bilekteki damarlarda hissedilen kanın düzenli ve ritmik vuruşuna nabız denir.
Kalp kalp kasından oluşur ve kasılıp gevşeyerek vücudumuza kan pompalamakla görevlidir.
Kalbimiz sağ üst odacık, sağ alt odacık, sol üst odacık ve sol alt odacık olmak üzere 4 odacıktan oluşur.
Üst ve alt odacıklar arasında tek yönlü kan geçişini sağlayan kapakçıklar bulunur.
Kalbin pompaladığı kanın damarların iç duvarlarına yaptığı basınca tansiyon denir.
B- DAMARLARIN YAPISI VE GÖREVLERİ
Kanın vücudumuzda dolaşımını sağlayan boru şeklindeki yapılara damar denir. Vücudumuzda yapı ve görevlerine göre Atardamar Toplardamar ve Kılcal damar olmak üzere 3 çeşittir.
1.Atar Damarlar
Kalpten pompalanan kanı doku ve organlara taşır kanın akış hızı ve kan basıncını yükseltir duvarları toplardamarlara göre daha kalındır. Kanın akış hızı en fazla atardamarlardadır. Kalpten akciğere kan götüren atardamar hariç tüm atardamarlar temiz kan taşır.,
2. Toplar Damarlar
Doku ve organlardan toplanan kanın kalbe geri getiren damarlardır. Kanın akış hızı ve kan basıncı atardamarlara göre daha azdır. Duvarları atardamarlara göre daha incedir ve iki kat daha geniştir. Akciğer toplardamarı hariç tüm toplardamarlar kirli kan taşır. Kirli kan taşıdıkları için kanın rengi mavi ve koyudur.Bazı toplardamarlarda yer çekimi etkisinden dolayı kanın geri akmasını engelleyecek kapakçıklar bulunur
3.Kılcal Damarlar
Atardamarlar ile toplar damarlar arasında bulunurlar. Vücudu bir ağ gibi saran en ince damarlardır. Kan akış hızının en az olduğu damarlardır. kan ile hücreler arasında madde alışverişini sağlar.
Büyük ve küçük kan dolaşımı
Küçük kan dolaşımı
- Küçük kan dolaşımında kan, kalp ile akciğer arasında dolaşır.
- Kalbin sağ karıncığındaki kirli kan akciğer atardamarı ile akciğere taşınır.
- Akciğerde temizlenir. (Karbondioksit verilerek, oksijence zenginleşir.)
- Temiz kan kalbin sol kulakçığına gelir.
- Oradan karıncığa geçer
Büyük kan dolaşımı
- Kalbin sol alt odacığında ki oksijence zengin kanın aort atardamarı ile tüm vücuda dağıtıldıktan sonra kirlenen kanın toplardamar ile sağ üst odacı gelmesi ne denir
- Büyük kan dolaşımında kan, kalp ile vücut arasında dolaşır.
- Kalbin sol karıncığından aort atar damarı ile çıkan temiz kan bütün vücuda dağılır.
- Hücrelere besin ve oksijen taşınır.
- Hücrelerde oluşan atıklar ve karbondioksit kana geçerek kan kirlenir.
- Alt ve üst ana toplardamarla kalbin sağ kulakçığına gelir
Nabız
- Kalbin her atışında atardamarlara yaptığı vuruş etkisine nabız denir.
- Nabız bilek veya boyundaki atardamardan hissedilebilir.
- Nabız, bebeklerde 100-120, çocuklarda 80-100, yetişkinlerde 70-80 dir.
Tansiyon
- Kanın atardamar duvarına yaptığı basınca tansiyon denir.
- Alt odacıklar kasıldığında oluşan basınca büyük tansiyon denir.
- Alt odacıklar tekrar kasılmadan hemen önce kanla dolduğunda oluşan basıncın
- ölçüsüne küçük tansiyon denir.
- Sağlıklı kişilerde küçük tansiyon 8, büyük tansiyon 12’dir
Stetoskop
Doktorların vücut içindeki sesleri dinlemek için kullandığı alete stetoskop denir.
Stetoskop ile kanın basıncı ve tansiyon ölçülebilir.
C- KAN
Kanın yapısı ve görevleri.
- Damar içinde dolaşan kırmızı renkli sıvıya kan denir.
- Kan %55 kan plazması yani serum, %45 kan hücrelerinden oluşur.
- Kan plazması büyük oranda su %90, vitaminler, mineraller, hormonlar, kan proteinleri ve sindirilmiş besinlerden oluşur.
- Kan vücut ısısını ayarlar.
- Vücudu mikroplara karşı korur.
- Dışarıdan alınan besin ve oksijeni hücrelere taşır.
- Hücrelerde oluşan artıkları ve karbondioksiti boşaltım organlarını taşır.
- Hormonları ilgili organları iletir.
- Kan hücreleri alyuvarlar akyuvarlar ve kan pulcukları olmak üzere üç çeşittir.
Kan plazması
Kan plazmasının %90’ı sudur. %10’u besinler (Protein, yağ, karbonhidrat, vitamin, mineral), artık maddeler, hormonlar bulunur
Alyuvarlar
- Sayısı en fazla olan kan hücresidir kırmızı renklidir.
- Kana kırmızı renk verir.
- Sayısı diğer kan hücrelerinden fazladır.
- İçerisinde hemoglobin bulunur.
- Oksijen ve karbondioksit taşınmasını sağlar.
- Kırmızı kemik iliği, dalak ve karaciğerde üretilir.
- Üretildiğinde çekirdeği vardır, zamanla çekirdeği kaybolur ve çekirdeksizdir.
- Ömürleri ortalama 120 gündür.
Akyuvarlar
- Sayıca en az hacimce en büyük kan hücreleridir.
- Beyaz renklidirler vücudun mikroplara karşı korurlar.
- Mikropları içerisine alarak sindirir veya antikor adı verilen madde ile öldürür.
- Kırmızı kemik iliğinde, lenf düğümlerinde üretilir.
- Çekirdekli ve beyaz renklidir.
- Vücuda mikrop girdiğinde sayıları artar.
- Sayısı diğer kan hücrelerinden azdır.
Kan pulcukları
- Kandaki en küçük ve renksiz hücrelerdir.
- Çekirdeksiz ve çok küçüktür.
- Kanın pıhtılaşmasını sağlar.
- Kırmızı kemik iliğinde üretilir.
D- KAN GRUPLARI VE KAN ALIŞ VERİŞİ
- İnsanlarda A, B, AB ve O olmak üzere dört kan grubu bulunur.
- Kan grubunu kanın yapısında bulunan özel protein belirler.
- Kanda Rh proteini bulunanlar Rh (+), bulunmayanlar Rh (-) olarak adlandırılır.
- Herkes kendi kan grubuna kan verebilir, kendi kan grubundan alabilir.
- A Rh (+) bir kişi yalnızca A Rh (+) e kan verir ve alır.
Kan Nakli
Kişiler arasında gerçekleşen kan alış verişine KAN NAKLİ denir. Kan nakli yapılacak kişilerin kan grupları aynı olmalıdır.
Kan Bağışı
- Sağlıklı kişilerin ihtiyacı olan kişilere kan vermesine kan bağışı denir.
- Ülkemizde kan bağışı işlemlerini Sağlık Bakanlığına bağlı kuruluşlar yürütür.
- Bulaşıcı hastalığı olmayanlar.
- 18 ve 65 yaş arası olanlar.
- 50 kg’nin üzerinde olanlar.
- Kan değerleri normal olanlar kan bağışında bulunabilir.
Thanks.