F.6.4.4. Yakıtlar
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu / Kavramlar: Katı yakıtlar, sıvı yakıtlar, gaz yakıtlar, yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynakları
F.6.4.4.1. Yakıtları, katı, sıvı ve gaz yakıtlar olarak sınıflandırıp yaygın şekilde kullanılan yakıtlara örnekler verir. Fosil yakıtların sınırlı olduğu ve yenilenemez enerji kaynaklarından biri olduğu belirtilir ve yenilenebilir enerji kaynaklarının önemi örnekler verilerek vurgulanır.
F.6.4.4.2. Farklı türdeki yakıtların ısı amaçlı kullanımının, insan ve çevre üzerine etkilerini tartışır.
F.6.4.4.3. Soba ve doğal gaz zehirlenmeleri ile ilgili alınması gereken tedbirleri araştırır ve rapor eder.
Konu: Yakıtlar
Yakıt Nedir?
Yandığı zaman enerji veren tüm maddelere yakıt veya yakacak denir. Yakıtları ısı ve diğer enerji türlerini elde etmek için kullanırız. Evde kullandığımız odun, kömür, fuel oil yakıt olarak kullanılmaktadır. Taşıtlarda benzin, mazot, LPG yakıt olarak kullanılmaktadır.
Yakıtların Kullanım Alanları
Yakıtlar ısınma, ulaşım, elektrik üretimi, yemek pişirme, aydınlanma amacıyla kullanılır.
Yakıtlar üç gruba ayrılır.
Katı Yakıtlar
Odun
Odun ısı elde etmek amaçlı sobalarda kullanılır. Odunun ısı değeri fazla değildir. Odunlar ağaçlardan elde edildiği için ormanların yok olmasına sebep olmaktadır. Kurumuş ağaçlar kesilmeli, kesilen ağaçların yerine yenisi dikilmelidir.
Kömür
Kömür yer altında madenlerden çıkarılır. Kömür bitki atıklarının toprak altında uzun süre kalarak sıkışması sonucu oluşur. Turba, linyit, taş kömürü, kok kömürü, antrasit kömür çeşitleridir.
Enerji verme sırası en çoktan en aza doğru Antrasit > Taş kömürü > Linyit > Turba şeklindedir.
Antrasit
Ülkemizde Kastamonu’da çıkmaktadır, bir çeşit taş kömürüdür. Taş kömürü Zonguldak’ta, linyit ise pek çok yerde çıkmaktadır. Turbanın yakıt değeri ise bulunmamaktadır. Linyit evlerde ve termik santrallerde yakıt olarak kullanılır.
Taş Kömürü
Çok yüksek kalorili olduğu için evlerde yakıt olarak kullanılmaz. Demir-çelik fabrikalarında demiri eritmek amacı ile kullanılır.
Kok Kömürü
Taş kömüründen elde edilir. Taş kömürünün ısıtılması işleminden geçirilerek elde edilir.
Linyit
Linyit, kahverengi kömür de denilen ve tamamına yakını termik santrallerde yakıt olarak kullanılan kömür sıralamasında en alt sırada yer alan bir kömür çeşididir.
Odun Kömürü
Odunun oksijensiz ortamda ısıtılması ile odun kömürü elde edilir.
Mangal yakmakta odun kömürü kullanılır.
Tezek
Tezek, yakıt olarak kullanılan kurutulmuş sığır dışkısıdır.
Genelde büyükbaş hayvanların dışkısı henüz sıcakken, yani hayvan dışkıyı bırakır bırakmaz kolay tutuşsun diye içine biraz ot, saman karıştırılarak iki el kullanılarak hamur açar gibi düzleştirilip yuvarlaklaştırılır ve daha sonra kuruyunca kolayca kaldırılabilsin diye düz bir zemine çoğunlukla da bina duvarlarına yapıştırılırlar.
Kurutulmuş bitki kabukları
İçi yenen ve kabuğu sert ceviz, fındık gibi bitkilerin kabukları yakıt olarak kullanılmaktadır.
Sıvı Yakıtlar
Sıvı yakıtlar petrolden elde edilen benzin, motorin (mazot), kalorifer yakıtı, fuel oil, gaz yağı ve etil alkolden üretilen ispirto’ dur.
Benzin, motorin(mazot), gaz yağı, fuel oil, ham petrolün rafinerilerde ayrılmasıyla üretilir.
Petrol, canlı atıklarının yer altında zamanla fosilleşmesi sonucu oluşur.
Dünya da enerji kaynaklarının %40′ ı petrol ürünlerinden kaynaklanmaktadır.
Ülkemizde petrol çıkmaktadır, fakat yeterli miktarda çıkmadığı için yurt dışından ithal etmek zorunda kalmaktayız.
Sıvı yakıtlar katı yakıtlara göre daha çabuk tutuşur.
Not: LPG aslında sıvı yakıt değildir, üretilmesi ve kullanımında gaz yakıt şeklindedir, ancak taşınmada kolaylık olması açısından sıvılaştırılmıştır.
Gaz Yakıtlar
- LPG (Likit Petrol Gazı-Sıvılaştırılmış petrol gazı), doğal gaz, hava gazı, biyogaz, metan, etan gaz yakıtlardır.
- Gaz yakıtlar kül ve duman oluşturmadığı için katı ve sıvı yakıtlara göre çevreye daha az zarar verir.
Doğal Gaz
Ülkemizde ev ve sanayide yakıt olarak kullanılır.
Doğal gaz kömür gibi havayı kirletmez, doğa dostudur.
Ayrıca doğal gazla çalışan otobüslerde vardır.
Doğal gaz ülkemizde yeteri kadar çıkmadığı için komşu ülkelerden ithal edilmektedir.
LPG (Likit Petrol Gazı)
Sıvılaştırılmış petrol gazıdır.
Petrolün rafinerilerde ayrılması sırasında gaz olarak açığa çıkar.
Daha sonra sıvılaştırılarak tüp içerisinde saklanır.
Mutfakta yemek yapmak amacıyla ve otomobillerde yakıt olarak kullanılır.
Hava gazı
Taş kömürünün ısıtılması ile elde edilir.
Isınma ve aydınlanma amacıyla kullanılır.
Günümüzde kullanımı çok yaygın değildir.
Biyogaz
Bitki ve hayvan atıklarının çürümesi sonucu oluşan gazdır.
Biyogaz ile elektrik üretiminde ve ısınmada yararlanılır.
Fosil Yakıtlar
Bitki ve hayvan atıklarının zamanla toprak tabakaları altında kalarak sıkışması sonucu fosil yakıtlar oluşur. Fosil yakıtlar milyonlarca yılda oluşur.
Fosil yakıtların çevreye verdiği zarar
- Fosil yakıtlar yakıldığında çevreye ve insan sağlığına zararlı gazlar çıkarır.
- Dünya’nın ısınmasına (Küresel ısınma) neden olur.
- Bacalardan çıkan gazlar asit yağmurlarına neden olur.
- Kül ve gazlar çevre kirliliğine neden olur.
Bu nedenle fosil yakıtların kullanımını en aza indirmek gerekir.
Fosil yakıtlar içerisinde en az zararlı olan doğal gazdır.
Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Doğada miktarı azalmayan enerji kaynaklarına yenilenebilir enerji kaynakları denir.
Bu enerjiyi sürekli kullanmamız azalmasına neden olmaz.
Rüzgar enerjisi, güneş enerjisi, hidroelektrik enerji, biyokütle enerjisi, dalga enerjisi, jeotermal enerji yenilenebilir enerji kaynaklarıdır.
1. Rüzgar Enerjisi
Yeryüzünde sıcaklık farkından dolayı rüzgarlar oluşur.
Rüzgarın düzenli ve fazla estiği yerlerde, rüzgar türbinleri kurulur.
Rüzgar türbinleri elektrik enerjisi elde edilmesini sağlar.
2. Güneş Enerjisi
Güneş enerjisi yeryüzündeki enerjilerin kaynağıdır.
Güneş enerjisi sayesinde dünyamız ısınır ve aydınlanır.
Canlıların yaşayabilmesi için güneş enerjisine ihtiyaç vardır.
Ayrıca güneş enerjisi ile evimizde sıcak su sağlanır, seraların ısıtılması sağlanır, güneş enerjisi ile elektrik elde edilir.
3. Hidroelektrik enerjisi
Akarsu üzerine kurulan hidroelektrik santralleri, elektrik enerjisi elde etmek için kullanılır.
Güneş enerjisi ile buharlaşan su yağmur olarak yağar, akarsu üzerine kurulan hidroelektrik santralleri ile elektrik enerjisine dönüştürülür.
4. Jeotermal Enerjisi
Yer altında bulunan magmadan elde edilen enerjidir.
Dünya’nın merkezine inildikçe sıcaklık artar.
Yeryüzünde bulunan sular yer altına sızarak burada sıcaklığı artar.
Bu sıcak sular ile elektrik üretimi, seracılık, binaların ısıtılması ve kaplıcalarda yararlanılır.
5. Biyokütle Enerjisi
Biyokütle enerjisinin temel kaynakları bitkisel ve hayvansal atık ya da kalıntılarıdır. Biyokütle enerjisi yenilenebilir bir kaynak olması, her yerde elde edilebilmesi, özellikle kırsal alanlar için sosyoekonomik gelişmelere yardımcı olması sebebi ile önemli bir enerji kaynağı olarak görülmektedir. Biyodizel, biyoetanol, katı pelet yakıt, odun ve biyogaz; biyokütle enerji kaynaklarındandır.
Yenilenemez Enerji Kaynakları
Bir defa kullanıldığında tükenen yenisi yerine gelmeyen enerji kaynaklarıdır. Nükleer enerji de kullanılan elementler bir süre sonra bittiği için yenilenemez enerji kaynağı olarak kabul edilir.
1. Fosil Yakıtlar
Kömür, petrol, doğal gaz yenilenemez enerji kaynağıdır.
Fosil yakıtların oluşması milyonlarca yıl gerektirdiği için yenilenemez enerji olarak kabul edilir.
2. Nükleer enerji (Radyoaktif enerji)
Nükleer enerji, atomun parçalanması ile oluşan enerjidir.
Uranyum, plütonyum gibi elementler yakıt olarak kullanılır.
Bu elementler tekrar oluşmadığı için yenilenemez enerji olarak kabul edilir.
Nükleer santrallerde bu elementler parçalanması sonucu çok büyük bir enerji açığa çıkar.
Açığa çıkan bu enerji elektrik enerjisine çevrilir.
Soba ve Gaz Zehirlenmeleri
Soba Gazı Zehirlenmeleri
Ülkemizde soba gazı zehirlenmeleri haberlerini sıkça duymaktayız. Isınma amaçlı kullandığımız odun, kömür, doğal gazın yanması sonucu zehirli gazlar oluşur. Bu gazlardan en zehirlisi karbonmonoksit gazıdır. Renksiz kokusuz olan karbonmonoksit fark edilmediği için ölüme neden olmaktadır.
Baca gazı zehirlenmeleri nasıl olur
Gaz zehirlenmesine neden olan gaz karbonmonoksittir. Karbonmonoksit renksiz, kokusuz bir gazdır.
Karbonmonoksit kana geçerek oksijenin taşınmasını engeller ve ölüme neden olur.
Karbonmonoksit baş ağrısı, karın ağrısı, bulantı, nefes darlığı ve sarhoşluk hissi verir.
Gaz zehirlenmesi meydana gelmişse açık havaya çıkarılmalı ve hemen acil servis aranmalıdır.
Baca gazı zehirlenmelerini engellemek için neler yapılmalıdır
- Sobadan çıkan gazların uygun bir baca sistemi ile dışarı atılması gerekir.
- Yatmadan önce sobanın tamamen söndüğünden emin olunmalıdır.
- Lodos ve fırtınalı havalarda soba yakılırken dikkatli olunmalıdır.
- Soba bacaları düzenli aralıklarla temizlenmelidir.
- Sobanın tutuşturulması, üstten olmalıdır.
- Şofben ve kombi bulunan odaların temiz hava alması sağlanmalıdır.
- Gaz zehirlenmelerine karşı, gaz dedektörleri takılmalıdır.
- Soba boruları uygun şekilde yapılmalı, fazla dirsek kullanılmamalıdır.