F.7.1.1. Uzay Araştırmaları
Konu / Kavramlar: Uydu, uzay kirliliği, gökyüzü gözlem araçları
F.7.1.1.1. Uzay teknolojilerini açıklar.
F.7.1.1.2. Uzay kirliliğinin nedenlerini ifade ederek bu kirliliğin yol açabileceği olası sonuçları tahmin eder.
F.7.1.1.3. Teknoloji ile uzay araştırmaları arasındaki ilişkiyi açıklar.
F.7.1.1.4. Teleskobun yapısını ve ne işe yaradığını açıklar.
F.7.1.1.5. Teleskobun gök bilimin gelişimindeki önemine yönelik çıkarımda bulunur.
F.7.1.1.6. Basit bir teleskop modeli hazırlayarak sunar.
Gök Bilimi:
Gök cisimlerinin uzaydaki durumlarını ve hareketlerini inceleyen bilim dalına gök bilimi denir
Gök Bilimci:
Gök bilimi ile ilgili alanda çalışan kişilere gök bilimci (astronom) adı verilir. Gök bilimcilerin çalışma alanları uzaydır.
Uzay :
Dünya atmosferinin dışında gök cisimlerini içine alan sonsuz boşluğa uzay denir.
Uzay Teknolojisi :
Çeşitli araçlarla uzaya çıkılmasını sağlayan, uzayda yapılan araştırma sonuçlarını Dünya’ya ulaştıran teknolojilere uzay teknolojisi adı verilir. Roketler, uydular, uzay sondaları ve uzay istasyonları uzay araştırmalarına büyük katkı sağlayan teknolojik ürünlerdir.
Roketler : Bir uzay aracını atmosferin dışına taşımak için kullanılmaktadır.
Roketler : Bir uzay aracını atmosferin dışına taşımak için kullanılmaktadır.
Uzay mekiği
Uzay Mekikleri : Roketler gibi hızla yükselebilen, uçaklar gibi manevralar yapabilen ve tekrar yere inebilen uzay araçlarıdır. Gök biliminin yeniden kullanılabilen ilk araçlarıdır. Uzay mekikleri sayesinde uzaya insan taşınabilmektedir.
Uzay Sondaları : Bir gezegeni veya bir gök cismini incelemek için gönderilen araçlardır. Bu araçların gönderildiği gök cisminin yakınında uçma, yörüngesinde dolaşma veya üzerine inme gibi görevleri vardır. Fotoğraf çekme, atmosfer ve toprak analiz etme gibi özellikleri bulunur.
Mars araştırma aracı.
Uzay Sondası
Yapay uydu Dünyanın yörüngesinde dolaşıyor.
Yapay Uydu: Uzaya gönderilen, Dünya’nın veya başka bir gezegenin yörüngesine yerleştirilen uzay aracıdır. İletişim, haberleşme, hava durumu tahmini, televizyon yayını, GPS (Küresel Konumlama Sistemi) gibi pek çok alanda hizmet vermektedir.
Yapay Uydu
Ülkemizin Uzaya Gönderdiği Yapay Uydular :
TÜRKSAT 3A, TÜRKSAT 4A ve TÜRKSAT 4B birer haberleşme uydusudur. Bu uydular hâlen aktif olarak çalışmaktadır.
GÖKTÜRK2, RASAT ve GÖKTÜRK 1 uyduları ise ülkemizin istihbarat edinmek, coğrafi konum belirlemek, çevresel değişimleri takip etmek gibi amaçlar için uzaya gönderdiği aktif gözlem uydularıdır.
TÜRKSAT 1B, TÜRKSAT 1C ve TÜRKSAT 2A haberleşme uyduları ile BİLSAT gözlem uydusu görevini tamamlamıştır. (pasif)
Uzay İstasyonları: İnsanların uzayda çalışmasını ve ihtiyaçlarını gidermesini sağlayan dev yapay uydulardır. Son teknolojiyle geliştirilmiş olan bu istasyonlar, astronotların hem yaşayabilecekleri hem de deneyler yapabilecekleri bir ortam olarak hazırlanmıştır.
Yapay uydu Dünyanın yörüngesinde dolaşıyor.
Uzay İstasyonu
UZAY TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİ:
- MR( Manyetik rezonans) cihazı
- GPR Navigasyon cihazları
- Teflon ürünleri ( tava, tencere vb.)
- Hassas termometreler
- İtfayeci oksijen maskeleri
- Bebek mamaları
- Asansör ve yürüyen merdivenler
- Şeffaf diş teli
- Çizilmeyen güneş gözlükleri
- Kablosuz elektronik eşyalar
Uzay Kirliliği
Dünya’nın çevresinde değişik yörüngelerde dönen ve artık herhangi bir işlevi olmayan insan yapımı cisimlerin tümü, uzay kirliliği olarak adlandırılır. Uzay araçlarının boşalttıkları yakıt tankları, patlayan füzeler ve uzay boşluğuna savrulmuş birçok cisim de uzay kirliliğine neden olmaktadır.
Uzay kirliliğinin yol açabileceği olası sonuçlar
- Uzaydaki atıkların birbiriyle ve meteorlarla çarpışması sonucu hâlâ görevini yapan insanlı
ve insansız uzay araçları zarar görebilir.
- Dünya üzerinde bir denge olduğu gibi uzayda da bir denge vardır. Uzaydaki atıklar Dünya’ya çarparak bu dengeyi bozabilir ve geri dönüşü olmayan zararlar verebilir.
- Uzay kirliliğine neden olan araçlar Dünya’nın yörüngesinde çok hızlı ve başıboş dolaştığı için uzay araştırmaları zorlaşır.
Teleskop:
Teleskop gök yüzünde bulunan cisimleri ve gezegenleri görmemize yarayan yakınlaştırıcı bir araçtır. Bilim insanları çok uzaklardaki gök cisimlerini incelemek ve uzay hakkında yeni bilgiler edinmek için teleskoptan yararlanmaktadırlar. Gök cisimleri çok uzakta oldukları için onlardan yansıyan ışınların çok az bir kısmı gözümüze ulaşabilir ya da hiç ulaşamaz. Bu nedenle gök cisimlerini çıplak gözle gözlemlemek zordur.Teleskoplar uzaklarda bulunan gök cisimlerinin ışıklarını toplayarak artırır. Bu işlemi, yapısındaki özel şekilli aynalar ve merceklerle gerçekleştirir. Bu sayede gök cisimlerinin görüntülerini yaklaştırıp büyütebilir.
Günümüzde aynalı ve mercekli teleskopların yanı sıra radyo dalgalarını inceleyebilen teleskoplar da geliştirilmiştir.
Teleskop Çeşitleri:
Aynalı teleskop : Yapısında ayna olan teleskoplardır.
Mercekli teleskop: Yapısında mercek olan teleskoplardır.
Teleskop uzayı incelemek için kullanılır.
Mercekli Tekeskop
Radyo teleskobu: Radyo frekansları ile bir birine bağlanan teleskoplardır.
Radyo Teleskobu
Rasathane (gözlemevi):
İçerisinde büyük teleskopların yer aldığı, gök bilimcilerin gözlem yaptığı yerlerdir.
Rasathane (gözlemevi) yapılacak yerin özelikleri:
- Işığın fazla ve gereksiz kullanıldığı yerlerden uzak alanlarda kurulur.
- Ortamın nemine, hava olaylarına, deprem kuşaklarınada dikkat edilir.
- Şehir merkezlerinin dışına kurulur.
- Optik teleskop bulunan rasathaneler şehir ışıklarından uzakta, yüksek ve az bulutlu yerlerde kurulurlar.
- Gözlem evlerinin kurulması için en uygun yerler sıcak iklimdeki dağ tepeleridir.
- Ülkemizde en çok bilinen gözlem evi Antalya’da Toros Dağlar’ına kurulmuştur.
Rasathane (gözlemevi)
Işık kirliliği:
Aydınlatmanın fazla olduğu yerlerde ışık kirliliği nedeniyle geceleri gök cisimlerini görmek zorlaşır. Bu nedenle gök cisimlerini inceleyen gözlemevleri, şehir merkezlerinin dışına kurulur.
Batılı Gök Bilimciler:
- İlk teleskop, Hollandalı bir gözlükçü olan Hans Lippershey (Hans Liperşey) tarafından keşfedilmiştir
- 1609 yılında, Galileo (Galile) teleskobu geliştirmiş ve gökyüzü gözlemlerinde kullanmıştır. Galileo,bu teleskopla Jüpiter’in bazı uydularını ve Güneş üzerindeki bazı lekeleri gözlemleyebilmiştir.
- Newton, 1668 yılında aynaların büyütme özelliğinden faydalanarak aynalı teleskobu tasarlamıştır.
Türk İslam Gök Bilimcileri:
Türk İslam dünyası gök bilimi ile ilgili birçok bilim insanı yetiştirmiştir. Uluğ Bey ve Ali Kuşçu astronomi ile ilgilenerek gezegenlerin hareketlerini incelemişlerdir. Ali Kuşçu İstanbul’un enlem ve boylam değerlerini hesaplayarak güneş saati yapmıştır. Anadolu Selçuklu Dönemi’nde Kırşehir valisi tarafından yapılan Cacabey Medresesi tarihteki ilkgök bilimi okulu olarak bilinmektedir.
Not: Günümüzde NASA ESA gibi kuruluşların yanı sıra Rusya, Japonya, Kanada, Çin gibi ülkelerde uzay araştırmalarında öncülük yapmaktadır.
Not: Hubble uzay teleskobu atmosferin olumsuz etkilerinden etkilenmemesi için uzayda
bulunur.