KAZANIMLAR
F.7.2.2. Mitoz
Önerilen Süre: 4 ders saati
Konu / Kavramlar: Hücre bölünmesi, mitozun evreleri, mitozda kromozomların önemi, mitozun canlılar için önemi
F.7.2.2.1. Mitozun canlılar için önemini açıklar.
F.7.2.2.2. Mitozun birbirini takip eden farklı evrelerden oluştuğunu açıklar.
Mitoz evrelerinin adları verilmez.
HÜCRE VE BÖLÜNME
2. BÖLÜM: MİTOZ
2.1 Hücre Bölünmesi
Hücreler canlıdır ve tüm canlılar gibi hücreler büyür ve çoğalırlar. Belli bir olgunluğa ulaşan hücrelerin bölünerek yeni hücreler oluşturmasına hücre bölünmesi denir. Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülür. Hücrelerde genel olarak mitoz ve mayoz olmak üzere iki çeşit hücre bölünmesi gerçekleşir. Hücre bölünmesinin temel amacı genetik bilgiyi aktarmak için yeni hücreler oluşturmak.
2.2 Mitoz Bölünmenin Canlılar için Önemi
A-MİTOZ BÖLÜNME
Mitoz bölünme tüm tek hücreli ve çok hücreli canlılarda görülür. Mitoz bölünme sonucunda kalıtsal özellikleri tamamen aynı olan iki yeni hücre oluşur.
Mitoz Bölünmenin Özellikleri
- Bir hücreden iki hücre oluşur.
- Oluşan hücrelerin kalıtsal yapısı aynen aktarılır.
- Mitoz bölünme vücut hücrelerinde görülür.
- Tek hücreli canlılar mitoz bölünme ile çoğalırlar.
- Çok hücreli canlılar Mitoz bölünme ile hücrelilerde büyüme, yaraların onarılması(Yenilenme = Rejenerasyon) gerçekleşir.
- Mitoz bölünmede çekirdek ve sitoplazma bir kez bölünür.
- Döllenme ile meydana gelen zigot, yaşam boyunca mitoz bölünme geçirerek çoğalır.
- 2n (Diploid) hücreden, 2n kromozomlu hücreler oluşur. (Kromozom sayısı değişmez.)
- Mitoz bölünme ile kalıtsal devamlılık sağlanır. (Aynı kalıtsal madde aktarılır.)
- Mitoz bölünme ile kalıtsal çeşitlilik sağlanmaz.
- Mitoz bölünme ile oluşan yavru hücrelerde organel çeşidi aynıdır.
- Mitoz bölünme ile oluşan yavru hücrelerde organel sayısı farklı olabilir.
- Mitoz bölünme ile oluşan yavru hücrelerde sitoplazma miktarı farklı olabilir.
- Mitoz bölünmede Parça değişimi görülmez.
- Sinir hücresi, çizgili kas hücresi, olgunlaşmış alyuvar hücresi ve üreme hücreleri (Yumurta, sperm, polen) mitoz bölünme geçirmez.
2.3 Mitoz Bölünmenin Evreleri
Mitoz Bölünme
Mitoz bölünme hazırlık, çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesi olmak üzere üç aşamada gerçekleşir. Mitoz bölünme sırasında bu aşamalar birbirini takip eden evreler sonucunda gerçekleşir.
Hazırlık:
1- Mitoz bölünme başlamadan önce DNA kendini eşler ve kalıtsal madde miktarı iki
katına çıkar. Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.
Çekirdek Bölünmesi:
2- Çekirdek zarı ve çekirdekçik erimeye başlar. Hayvan hücrelerinde sentrozomlar zıt kutuplara çekilmeye başlar ve iğ iplikleri oluşur.
3- Kromozomlar hücrenin ortasında tek sıra hâlinde dizilir.
4- Kardeş kromotitler birbirinden ayrılarak hücrenin karşılıklı kutuplarına çekilir. Her
kromozom iki kromotitten oluşur ve bunlara kardeş kromotitler denir.
5- Çekirdek zarı ve çekirdekçik tekrar oluşur. İğ iplikleri kaybolur. Bu evrede çekirdek bölünmesi tamamlanır, sitoplazma bölünmesi başlar.
Sitoplazma Bölünmesi:
6- Sitoplazma bölünmesi tamamlandığında kalıtsal özellikleri aynı olan iki yeni hücre meydana gelir. Mitoz bölünmede hücrelerin kromozom sayısı sabit kalır.
Bitki hücrelerinde ara lamel oluşarak, hayvan hücrelerinde ise boğumlanarak gerçekleşir. Bitki hücrelerinde bulunan hücre duvarı boğumlanarak bölünmeyi engellemektedir.
Not: Mitoz bölünmede oluşan hücre sayısı 2n formülü ile bulunur. n geçirilen mitoz bölünme sayısıdır.
Bitki ve Hayvan hücresinde bölünme
Bitki ve hayvan hücrelerinde mitoz bölünme farklılıklar göstermektedir.
- Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz, fakat özel proteinler sayesinde iğ iplikleri oluşur. Bu özel proteinler sayesinde kardeş kromotitler birbirinden ayrılır.
- Bitki hücreleri kalın hücre duvarları olduğundan dolayı sitoplazma bölünmesi boğumlanarak gerçekleşmez. Sitoplazma bölünmesinde ara lamel oluşur.
- Hücrenin büyümesi mitoz bölünme değildir. (Sadece sitoplazma ve organel sayısı artmaktadır.)