Konu: İklim ve Hava Hareketleri
F.8.1.2. İklim ve Hava Hareketleri Önerilen Süre: 6 ders saati Konu / Kavramlar: İklim, iklim bilimi, iklim bilimci, küresel iklim değişiklikleri
F.8.1.2.1. İklim ve hava olayları arasındaki farkı açıklar.
F.8.1.2.2. İklim biliminin (klimatoloji) bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara iklim bilimci (klimatolog) adı verildiğini söyler.
A- İklim nedir
Yeryüzünün bir kısmında uzun yıllar boyunca gözlenen hava olaylarının ortalamasına iklim denir.
Dünya’nın farklı bölgelerinde farklı iklimler gözlemlenir.
Kutup iklimi, ekvatoral iklim, karasal iklim, çöl iklimi gibi iklim çeşitleri bulunmaktadır.
Türkiye üzerinde Akdeniz, Karadeniz ve karasal iklim görülür.
Dünya üzerinde iklimler zamanla değişmektedir.
İklimle uğraşan bilim dalına klimatoloji (iklim bilimi) denir.
İklimle uğraşan bilim insanlarına klimatolog (İklim bilimci) denir.
İklimi Etkileyen Faktörler
- Ekvatora olan uzaklığı
- Bitki örtüsü
- Yeryüzü şekilleri
- Denize uzaklığı
- Denizden yüksekliği
B- Hava Olayları Nelerdir
Dünya etrafını atmosfer (hava küre) sarmıştır.
Atmosferin % 78’i azot, % 21’i oksijen, % 1’i karbondioksit, su buharı ve diğer gazlar oluşturmaktadır.
Havada meydana gelen sıcaklık farkından ve havadaki nem (su buharı) kaynaklanan olaylara hava olayları denir.
Hava olayları ve hava olaylarının canlılara ve çevreye etkilerini inceleyen bilim dalına meteoroloji, hava olayları uzmanına ise meteorolog denir.
Hava olaylarının ölçülmesinde kullanılan araçlar
- Nemölçer (Higrometre)
- Barometre (Basınç ölçer)
- Termometre (Sıcaklık ölçer)
Not: Hava olaylarının temel sebebi havadaki nem ve sıcaklık farkıdır. Havadaki nem yağışları, sıcaklık farkı ise rüzgarı oluşturur.
Rüzgar
Yatay yönde meydana gelen hava hareketine rüzgar denir.
- Sıcak hava bulunan alanda hava yoğunluğu azdır, alçak basınç alanı meydana gelir.
- Alçak basınç alanında yükselici hava hareketi oluşur.
- Soğuk havanın bulunduğu alanda hava yoğunluğu fazladır, yüksek basınç alanı meydana gelir.
- Yüksek basınç alanında alçalıcı hava hareketi oluşur.
- Rüzgar yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru oluşur.
Alçak basınç bulut oluştururken Yüksek basınç açıktır.
Not: Bulut ve yağış alçak basınç bölgesinde gerçekleşir.
Basınç farkından dolayı rüzgarın oluşması
Yukarıdaki resimde A bölgesinde yüksek basınç, B bölgesinde alçak basınç vardır.
Sıcak hava ile soğuk havanın yere yakın bölgelerde yer değiştirmesi sonucu dönen rüzgarlar meydana gelir. Dönerek ilerleyen rüzgara hortum denilir. Hortumun küçüğü şeytan kulesi, büyüğüne ise kasırga denir. Kasırganın sürati 118 km/h’den fazladır.
Kasırga > Hortum > Şeytan kulesi
Yağış Çeşitleri
Havadaki su buharına nem denir. Yağışın oluşmasında en büyük etken havadaki nemdir.
Yağışlar yağmur, kar, dolu, çiy, kırağı ve sistir. Yağmur, kar, dolu gökyüzünde oluşurken, çiy, sis ve kırağı yeryüzünde oluşur.
1. Yağmur
Havadaki nem yoğuşarak su damlacıklarını oluşturur. Küçük su damlacıkları bulutu oluşturur. Bulutlarda bulunan su damlacıkları soğuk hava ile beraber birleşerek büyük su damlalarına dönüşür.
Ağırlaşan su damlaları yağmur olarak yeryüzüne iner.
2. Kar
Bulut içerisindeki su damlacıkları soğuk havanın etkisiyle buz tanelerine dönüşerek kar meydana gelir.
3. Dolu
Yağmurla oluşan su damlaları fırtınanın etkisi ile beraber donar, buz kütlesine dönüşür ve dolu meydana gelir.
4. Kırağı
Çok soğuk havalarda görülür. Havanın aniden soğumasıyla birlikte havadaki nem kırağılaşarak (gazdan katıya) kırağı meydana gelir.
5. Çiy
Havanın soğumasıyla birlikte havadaki nem yoğuşarak su damlacıkları oluşturur. Buna çiy denir.
6. Sis
Yeryüzüne yakın yerde havadaki su buharının yoğuşarak küçük su damlacıkları oluşturması ile sis oluşur.
Hava Olaylarının Yeryüzü Şekillerine Etkisi
Hava olayları yeryüzü şekillerinde değişikliği neden olur.
- Peri bacaları (Rüzgar ve su etkisiyle)
- Mantar kayalar
- Kumullar
- Buzul vadileri
C- İklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar
- İklim geniş bir bölgede, hava olayları dar bir alanda görülür.
- İklim uzun zamanda görülen hava olaylarının ortalamasıdır, hava olayları kısa zamanda görülür.
- İklim kesin, hava olayları tahminidir.
- İklimde değişkenlikler azdır, hava olaylarında değişkenlik fazladır.
- İklimi araştıran bilim dalı klimatoloji, hava olaylarını araştıran bilim dalı meteorolojidir.
- İklimle uğraşan uzman kişiye iklim bilimce (klimatolog), hava olayları uzmanına meteorolog denir.
- İklim en az 30-35 yıllık hava durumu verisi ile belirlenir, hava olayları günün belirli zamanlarında (07.00, 14.00 ve 21.00 saatlerinde) yapılan gözlemlerle belirlenir.
Not: Sorularda güneşli, rüzgarlı, karlı, bulutlu gibi anlık olayları belirten ifadeler hava olayı için, sıcak, soğuk, kurak, yağışlı gibi ifadeler iklim için kullanılır.
D- İklim Değişikliği
Dünya üzerinde insanların faaliyetleri sonucu iklimlerde değişmeler meydana gelmeye başlanmıştır.
Atmosfere salınan sera gazları hava sıcaklığının artmasına buda iklim değişikliğine neden olmaktadır.
Sera gazlarının salınımı sonucu küresel ısınma meydana gelir. Küresel ısınma ile buzullar erimekte, deniz seviyelerinde artış oluşmaktadır. Mevsimsel değişiklikler ile beraber sel, kasırga gibi doğal afetler daha sık yaşanmaktadır.
Fosil Yakıtlar (Kömür, petrol, doğal gaz) → CO2 → Sera etkisi → Küresel ısınma → İklim değişikliği ve doğal afetler
E- İklim Değişikliğini Önlemek İçin Neler Yapılmalıdır
- Yenilenemez enerji kaynakları (Fosil yakıtlar, nükleer enerji) yerine, yenilenebilir enerji kaynakları (Rüzgar, güneş, hidroelektrik …) kullanılmalıdır.
- Enerji tasarrufu yapılmalıdır. Enerji tasarrufu sağlayan A sınıfı elektrikli araçlar kullanılmalıdır.
- Atıkların içerisinde geri dönüşümü mümkün olanlar (kağıt, metal, plastik, cam …), geri dönüştürülerek doğal kaynakların kullanımı azaltılmalıdır.
- Binalarda ısı yalıtımı yapılmalıdır.
- Ormanlar ve yeşil alanlar korunmalıdır. Ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır.
- İnsanlar küresel ısınma ve çevrenin korunması konusunda bilgilendirilmelidir.